Mamadazimov M. Astronomiya. 11 sinf

Ta’lim o‘zbek tilida olib boriladigan o‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik. — Toshkent: Davr, 2018. — 176 b. — ISBN 978-9943-5024-1-3.Mazkur darslik, unga qo‘yilgan talablarga ko‘ra, o‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari va O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Astronomiya instituti qoshida ochilayotgan astronomiyadan ixtisoslashtirilgan maktab uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ikki qismdan iborat.
Darslikda o‘quv materiallarining qiyinlik darajasiga ko‘ra, ayrim mavzular bir (*) yoki ikki (**) yulduzcha bilan berilgan bo‘lib, bunda bir (*) yulduzchali o‘quv materiali oddiy va ixtisoslashtirilgan maktablar uchun mo‘ljallangan bo‘lsa-da, biroq oddiy maktab o‘quvchilariga uning mazmuni yuzasidan tushunchalar berish bilan cheklanib, ixtisoslashgan maktabda uning matematik apparatlar yordamida yoritilgan mazmunini o‘zlashtirish talab etiladi, o‘quv materiallari ikki yulduzcha (**) bilan berilgan paragraflar esa faqat ixtisoslashtirilgan maktab o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ularda astronomiyaning chuqurlashtirilgan va kengaytirilgan mazmuni yoritilgan. Shuningdek, darslikdan o‘rin olgan «Kosmonavtika elementlari» ham ixtisoslashgan maktablar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, unda o‘quvchilarga aeronavtikaga oid boshlang‘ich tushunchalar beriladi.Kirish.
Astronomiya nimani o‘rganadi? Uning rivojlanish tarixi va boshqa fanlar bilan aloqasi.
Amaliy astronomiya asoslari.
Yoritgichlarning sutkalik ko‘rinma harakatlari. Yulduz turkumlari.
Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishiga dalillar*. Fuko mayatnigi.
Osmon sferasi, uning asosiy nuqta, aylana va chiziqlari.
Quyoshning yillik ko‘rinma harakati. Ekliptika.
Osmon koordinatalari.
Yulduzlarning xaritalari.
Yulduzlarning ko‘rinma yulduz kattaliklari *.
Olam qutbining balandligi va joyning geografik kenglamasi orasidagi bog‘lanish.
Turli geografik kenglamalarda osmon sferasining sutkalik ko‘rinma aylanishlari.
Yoritgichlarning kulminatsiyasi va kulminatsiya balandliklari.
Astronomik kuzatishlar asosida joyning geografik kenglamasini taxminiy aniqlash **.
Vaqtni o‘lchash asoslari *.
Kalendarlar.
Oyning harakati, fazalari va davrlari.
Musulmonlarning oy va quyosh hijriy kalendarlari *.
Quyosh va Oy tutilishlari.
Quyosh sistemasining tuzilishi va osmon jismlarining harakati.
Quyosh sistemasining tuzilishi.
Quyosh sistemasining masshtabi va a’zolari.
Planetalarning konfiguratsiyalari va ko‘rinish shartlari *.
Planetalarning Quyosh atrofida aylanish davrlari *.
Sutkalik va sutkalik-gorizontal parallaks. Quyosh sistemasi jismlarigacha bo‘lgan masofalarni aniqlash.
Quyosh sistemasi jismlarining radiuslarini aniqlash **.
Astronomiyada uzunlik o‘lchov birliklari.
Kepler qonunlari.
Osmon jismlarining massalarini hisoblash *.
Ikki jism masalasi. Kosmik tezliklar.
Astrofizika va uning tadqiqot metodlari.
Osmonni elektromagnit to‘lqinli nurlarda o‘rganish — keng to‘lqinli astronomiyaning asosi.
Optik teleskoplar.
Teleskoplarning asosiy xarakteristik kattaliklari **.
Radioteleskoplar haqida tushuncha.
Ulug‘bek rasadxonasining «bosh teleskopi».
Nurlanish qonunlari va osmon jismlarining fizik tabiatlarini spektral metodlar yordamida o‘rganish.
Quyosh sistemasi jismlarining fizik tabiati.
Quyosh eng yaqin yulduz. Quyosh haqida umumiy ma’lumot.
Quyosh fotosferasi va uning tuzilmalari. Quyosh dog‘lari.
Quyosh xromosferasi va toji.
Quyosh energiyasining manbayi *.
Quyosh aktivligi va uning Yerga ta’siri *.
Yer rusumidagi planetalar. Merkuriy va Venera.
Yer va uning tabiiy yo‘ldoshi Oy. Mars.
Gigant planetalar, ularning yo‘ldoshlari va halqalari.
Asteroidlar va mitti planetalar.
Kometalar («dumli yulduzlar»).
Meteorlar («uchar yulduzlar») va meteoritlar.
Quyosh sistemasining kelib chiqishi haqida hozirgi zamon qarashlari.
Yulduzlar.
Yillik parallaks, yulduzlarning masofalarini aniqlash.
Yulduzlarning o‘lchamlari va fizik parametrlarini aniqlash*.
Yulduzlarning rangi va temperaturasi.
Yulduzning absolut kattaligi va uning yorqinligi bilan bog‘liqligi *.
Yulduzlarning spektri va spektral sinflari.
Spektr-yorqinlik diagrammasi.
Fizik qo‘shaloq yulduzlar va ularning turlari.
Yulduzlarning massalarini hisoblash **.
Fizik o‘zgaruvchan yulduzlar: sefeidlar, yangi va o‘tayangi yulduzlar.
Yulduzlar evolutsiyasi. Neytron yulduzlar va «qora o‘ralar» *.
Koinotning tuzilishi va evolutsiyasi.
Galaktikamizning tuzilishi, tarkibi va aylanishi.
Yulduzlarning sharsimon va sochma to‘dalari **.
Diffuz va chang tumanliklar.
Tashqi galaktikalar. Galaktikalarning sinflari va spektrlari.
Radiogalaktikalar va kvazarlar *.
Koinotning kengayishi. Xabbl qonuni *.
Galaktikalarning Koinotda taqsimlanishi **.
Kosmonavtika elementlari **.
Kosmonavtika predmeti va uning boshqa fanlar bilan aloqasi.
Raketa harakati qonunlari. Raketaning tortish kuchi.
Raketaning strukturasi va konstruktiv xarakteristikasi.
Uchish paytida kosmik apparatga ta’sir etuvchi kuchlar.
Tortishishning markaziy maydonida harakatlanayotgan jismning orbitalari.
Ta’sir sferasi va kosmik apparat trayektoriyalarini taxminiy hisoblash.
Yer sun’iy yo‘ldoshlarining orbita elementlari.
Yer atmosferasida yo‘ldosh orbitasining evolutsiyasi.
Orbital manyovrlar. Sun’iy yo‘ldosh orbita tekisligini o‘zgartirish.
Sun’iy yo‘ldoshni orbitadan tushirish.
Kosmik apparatlarni Oyga uchirish.
Planetalarga uchish trayektoriyalari. Yerning ta’sir sferasi ichidagi harakat.
Gomon orbitalari bo‘ylab uchishlar.
Kosmik apparatning mo‘ljallangan planeta ta’sir sferasidagi harakati.
Ilovalar.